Trening umiejętności społecznych najściślej łączy się ze specjalnymi potrzebami rozwojowymi dzieci ze spektrum autyzmu. Jednak wydaje się, że w czasie nauki zdalnej i ferii spędzanych przede wszystkim w domu, doskonalenie umiejętności społecznych staje się potrzebą rozwojową nie tylko dzieci ze spektrum autyzmu.

Cele treningu umiejętności społecznych są następujące:
- doskonalenie umiejętności językowych i komunikacyjnych,
- uczenie rozpoznawania emocji i potrzeb innych osób,
- zmiana zachowań wobec ludzi na zachowania bardziej efektywne w relacjach,
- bogacenie wiedzy o bliskich nam ludziach i rozwijanie umiejętności współpracy,
- praca nad współtworzeniem i przestrzeganiem zasad obowiązujących w danym środowisku,
- poznawanie sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami,
- uczenie odreagowania napięć emocjonalnych,
- kształtowanie umiejętności rozwiązywania konfliktów.

W warunkach domowych dbajmy o realizację czterech warunków:
1. KONTAKT WZROKOWY - przenoszenie wzroku z osoby na obiekt jej zainteresowania, śledzenie kierunku patrzenia drugiej osoby, wskazywanie dziecku wzrokiem ciekawej rzeczy,
2. NAPRZEMIENNOŚĆ DZIAŁANIA - umiejętność uczestniczenia w czynności wymagającej robienia czegoś na zmianę. Żeby wziąć udział w robieniu czegoś na zmianę musimy pamiętać, że:
- dziecko/dorosły bierze udział w tej samej zabawie,
- nadejdzie nasza kolej i trzeba mieć wystarczająco cierpliwości, by poczekać,
- trzeba śledzić, co robi nasz partner, bo jego działanie wpływa na nasz kolejny ruch,
- trzeba przewidywać kolejny ruch partnera, by umieć wykonać ruch na naszą korzyść.
3. BUDOWANIE WSPÓLNEGO POLA UWAGI - aby się bawić, musimy skupić się na tym samym przedmiocie,
4. KOMUNIKACJA - proces, w którym jedna osoba przekazuje i otrzymuje informacje, pozostając w bezpośrednim kontakcie z inną osobą. Postawą ciała, mimiką, gestykulacją, słowami przekazujemy określone informacje. Nośnikami informacji mogą być słowa (komunikacja werbalna), gesty, mimika twarzy, ton głosu (komunikacja niewerbalna), a także słowa pisane, piktogramy, obrazy, dźwięki. Ważne jest, aby były one zrozumiałe dla nadawcy i odbiorcy, dorosłego i dziecka/dzieci.

 

Poniżej kilka propozycji zabaw i ćwiczeń, które można zorganizować w każdym niemal miejscu… Uwaga: do każdego ćwiczenia potrzeba minimum jednej osoby dorosłej i jednego dziecka. Mile widziane są dzieci w liczbie dwoje i więcej.

 

Zabawa 1: Gazetowe śnieżki.
Dorosły rozdaje dzieciom gazety (zwykłe, z cienkiego papieru). W czasie słuchania podkładu muzycznego dzieci zgniatają gazety w śniegowe kulki, którymi rzucają rytmicznie do siebie. Jeśli razem jest nas do pary, można stworzyć dwie drużyny i liczyć punkty.

 

Zabawa 2: Rytmiczna wiadomość.
Dzieci siadają na podłodze lub kanapie rzędem, wszyscy odwracają się w jedną stronę (prawą lub lewą), aby widzieć plecy sąsiada przed sobą. Dorosły siada za ostatnim dzieckiem. Potem delikatnie wyklepuje palcem prosty rytm w plecy dziecka siedzącego przed nim. To dziecko przekazuje dalej rytm osobie przed sobą itd. aż rytm dotrze do pierwszego dziecka, niemającego nikogo przed sobą. Ono przechodzi na koniec, siada za dorosłym i teraz samo wymyśla inny rytm, który wyklepuje na plecach dorosłego. Zabawę powtarzamy kilkakrotnie.

 

Zabawa 3: Powitania i pożegnania.
To miłe i kulturalne, aby mówić „Dzień dobry” lub witać się innymi słowami, kiedy widzimy kogoś z domowników po raz pierwszy w ciągu dnia. Ustalamy, że w naszym domu witamy się, gdy spotykamy się po raz pierwszy danego dnia. To osoba wchodząca lub młodsza mówi  „dzień dobry” lub „cześć”, gdy wchodzi do kuchni lub mijamy się na korytarzu. Kiedy ktoś wychodzi z domu, mówi „na razie”, „do zobaczenia”, „cześć”, „pa” itp.. Natomiast gdy do niego wraca, również w przedpokoju wita domowników.

 

Zabawa 4: „Ja pokazuję – ty wykonujesz”.
Uczenie zestawu nowych reguł reagowania na bodźce. Cele zabawy: Reagowanie i stosowanie się do poleceń, koncentracja uwagi, samokontrola.  Do zabawy potrzebujemy kilka kartek A4, otwartą przestrzeń na swobodne poruszanie się. Na kartkach mogą pojawiać się różne symbole czynności np.: A – połóż ręce na głowie, B – zrób pajacyka, C – podskocz, D – dotknij swoich stóp itp. Dorosły przedstawia czynności przypisane do poszczególnych kart i pokazuje dzieciom, jak należy grać. Pozwól  też przedstawić konkretne przykłady zachowań odpowiadających poszczególnym kartom.
Realizacja zabawy: dzieci siedzą, aby miały dookoła siebie przestrzeń pozwalającą na swobodne poruszanie się. Mówimy dzieciom, że zagrają w grę „Ja pokazuję – ty wykonujesz”. Gdy rozpocznie się zabawa, dziecko, które się pomyliło, kładzie obok siebie przedmiot ze swojego piórnika (np. kredki, gumkę, ołówki, długopisy). Dorosły zaczyna od pokazania jednej karty, potem dwóch, trzech, a dzieci wykonują odpowiednie czynności zgodnie z kolejnością. Runda kończy się, kiedy wszyscy najlepiej się bawią. Zwycięzcą jest dziecko, mające obok siebie najmniej przedmiotów z piórnika (to oznacza, że ono popełniło najmniej pomyłek). Następuje omówienie zabawy. Zapytaj dzieci, co musiały zrobić, żeby uczestniczyć w grze. Zapytaj dzieci, co musiały robić, kiedy pokazywano im kartę? Jak się czuły, kiedy wiedziały, co robić po prezentacji karty? Jak się czuły, kiedy popełniły błąd? Jak się czuły, kiedy inne dzieci popełniały błędy?

 

Zabawa 5: Wędrujący kapelusz.
Dzieci tworzą koło wraz z dorosłym. Podczas słuchania dowolnego podkładu muzycznego uczestnicy przekazują sobie kapelusz w rytm muzyki z głowy na głowę. Można utrudnić zabawę, dodając kolejne kapelusze. Gdy muzyka milknie, dziecko mające na sobie kapelusz odchodzi z gry. Dorosły może zmieniać kierunek przekazywania kapelusza. W zastępstwie można wykorzystać inny przedmiot (świetnie się sprawdza koło hula-hop).

 

Zabawa 6: Relaksujący pluszowy miś.
Zabawa umożliwia dzieciom ćwiczenie umiejętności relaksowania się i radzenia sobie ze stresem, niepokojem (w czasie pandemii tych emocji nie brakuje również dzieciom). Uwaga: warto przenieść się w spokojne miejsce podczas przytulania, głaskania swojego pluszowego misia (lub innego zwierzątka).

Dorosły mówi dzieciom, żeby zamknęły oczy i odpoczywały, a w tym czasie one delikatnie głaszczą swojego ulubionego pluszaka (przedmiot ma być miękki lub szorstki, w zależności od preferencji dotykowych danego dziecka). Dorosły wykorzystuje opisy oddziałujące na wyobraźnię. Jeśli mamy domowego kota lub przyjaznego psa, to jest to jeszcze lepsze rozwiązanie. Poproś dzieci, aby swoje maskotki położyły sobie na kolanach. Następnie powiedz, żeby zamknęły oczy i zaczęły powoli, delikatnie głaskać zwierzątko.

Czy czujecie palcami, że głaszczecie swoje ulubione zwierzątko?
Czy czujecie, jak miękkie/chropowate jest to futerko?
Czy czujecie, że zaczynacie odpoczywać?

 

Zabawa 7: Marzenia z kapelusza.
Opowiadanie o sobie, dowiadywanie się czegoś o innych, nawiązywanie kontaktu z innymi ludźmi.
Opis zabawy: Dzieci dzielą się informacjami na temat swoich marzeń, pisząc o nich lub rysując kredkami na kartkach takiej samej wielkości (np. kartki A4 lub karteczki z notesu). Dobrze, żeby dzieci nie podglądały wzajemnie swoich prac. Potem wszystkie kartki są umieszczane w kapeluszu/pudełku. Następnie są po jednej wyciągane i pokazywane przez dorosłego. Rozmawiamy, czyja to kartka i dlaczego tak sądzimy? Dziecko-autor kartki może coś jeszcze dopowiedzieć jako komentarz.

 

Zamiast podsumowania:

Lista tekstów zakazanych w relacjach interpersonalnych.

Śmierdzisz. Naprawdę nie możesz się umyć?
Nie mów do mnie, bo śmierdzi ci z ust.
Nie lubię cię. Jesteś gruby/a. Jesteś za chuda/y.
Masz piegi. Jesteś niski/a. Masz dziwną głowę, dlaczego?
Dlaczego masz taki dziwny kolor włosów/fryzurę/makijaż?
Dlaczego jesteś łysy? Masz do wyciśnięcia kilka krostek.
Czy naprawdę musimy u niej siedzieć?
Dlaczego ta pani/pan ma takie brzydkie dziecko?
Dlaczego jeździsz na wózku?
Dlaczego nosisz okulary?
Twoje zęby są krzywe. Jesteś podobna do starej baby.
Kiedy skończy się przyjęcie?

 

Nasze dzieci często nie zdają sobie sprawy, że mogą kogoś urazić, obrazić. Mówią, co czują i nie jesteśmy wtedy w stanie ich powstrzymać. Warto przewidywać pewne szczere komentarze, by uniknąć towarzyskiej i rodzinnej klapy, czego Państwu i sobie życzę z całego serca…

 

Amelia Dziurda-Multan

dr nauk humanistycznych w zakresie pedagogiki
surdopedagog, oligofrenopedagog, logopeda
nauczyciel w szkole ogólnodostępnej

 

 

Bibliografia:

www.cmppp.pl;
Bobkowicz – Lewartowska L.: Autyzm dziecięcy – zagadnienia diagnozy i terapii, Kraków 2011
Frith U.: Autyzm wyjaśnienie tajemnicy, Gdańsk 2008
Nęcki Z. : Komunikacja międzyludzka, Kraków 2000
Niwiński T. : My czyli jak być razem, Łódź 2002
Pisula E.: Małe dziecko z autyzmem, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005